Në Shqipëri, thatësira dhe përmbytje më të ashpra po kërcënojnë rendimentet e të korrave dhe jetesën rurale. Megjithatë, teknologjitë inovative, por të përballueshme, po nxisin ndryshime të rëndësishme, duke i ndihmuar fermerët të përshtaten me ndikimet gjithnjë e më të rënda të ndryshimeve klimatike. Zgjidhje të reja, të tilla si makineri të specializuara për krasitjen dhe copëtimin e degëve për ullishtat, po dëshmohen thelbësore për bujqësinë e qëndrueshme.
Në bashkitë e Vorës dhe Shkodrës, fermerët vendas po demonstrojnë një angazhim të fortë për të përshtatur praktikat e tyre, duke përqafuar teknologjitë transformuese për të përmirësuar produktivitetin dhe qëndrueshmërinë përballë rreziqeve në rritje që lidhen me klimën.
Për të mbështetur këtë ndryshim, Qendra e Burimeve dhe Mjedisit në Shqipëri (REC Albania), mbështetur nga Përshpejtuesi i Inovacionit Klimatik të Fondit të Përshtatjes së UNDP-së (AFCIA), ka lehtësuar aksesin në makineri të reja që mund të lehtësojnë ngarkesën e punës së fermerëve. Iniciativa ka siguruar sisteme ujitjeje me energji diellore dhe pajisje për copëtimin e drurit për 20 fermerë - përfshirë tetë gra - dhe ka trajnuar 122 nxënës të shkollave të mesme për të mbështetur të ardhmen bujqësore të rajonit.
“Bujqësia është e vështirë, veçanërisht në kohët e sotme, sepse mjedisi nuk është i njëjtë me atë që ishte dikur dhe kërkon shumë burime. Nevojiten sisteme ujitjeje dhe makineri të vogla, si ato që shndërrojnë degët në plehra organikë të dobishëm.” – Sherif Hajdari, fermer vendas nga Vore
Sherif Hajdari në fermën e tij. Foto: REC Albania
Inovacioni i drejtuar nga komuniteti
Shumë nga fermerët pjesëmarrës i përkasin njësive familjare që përfshijnë breza të shumtë, ku anëtarët më të vjetër dhe më të rinj kanë zgjedhur në mënyrë aktive të qëndrojnë në rajon në vend që të emigrojnë. Prania e tyre e vazhdueshme ka qenë thelbësore për ta mbajtur sektorin bujqësor aktiv, veçanërisht pasi fermerët e rinj sjellin njohuri dixhitale dhe një interes të fortë për përparimet teknologjike.
Historikisht, këta fermerë mbështeteshin në puset sezonale për ujitje. Megjithatë, rritja e temperaturave të verës e ka bërë këtë praktikë të pabesueshme, me puset që shpesh thahen gjatë muajve të verës, korrik dhe gusht.
Në përgjigje, komuniteti caktoi në mënyrë bashkëpunuese një truall prej 20 metrash katrorë për të instaluar panele diellore dhe për të ndërtuar një pus ujitjeje me energji diellore. I vendosur vetëm 800 metra larg fermave, pusi i ri është i lidhur nëpërmjet një rrjeti tubash nëntokësorë që shpërndan ujin në mënyrë të barabartë midis familjeve. Marrëveshja është siguruar ligjërisht nëpërmjet një marrëveshjeje të noterizuar, duke siguruar bashkëpunim afatgjatë dhe përfitime të përbashkëta.
“Para se të bëhej ky investim, ne punonim me pompa nafte dhe, si rezultat, kostot ishin shumë të larta, duke humbur kohë dhe burime në të gjitha aspektet. Jemi shumë të kënaqur me rezultatet e këtij investimi.” – Nazmi Meti, fermer
Sistemi i ujitjes diellore ka ulur ndjeshëm kërkesat për punë, ka përmirësuar rendimentet e të korrave dhe ka rritur efikasitetin e ujit - faktorë që mbështesin drejtpërdrejt qëndrueshmërinë dhe qëndrueshmërinë afatgjatë të bujqësisë lokale.
Ulja e emetimeve përmes menaxhimit të mbetjeve bujqësore
Përveç sistemit të ujitjes me energji diellore, fermerët kanë zbatuar një teknologji inovative të copëtimit të degëve për menaxhimin e pemëve të ullirit.
Çdo vit, fermerët kultivojnë dhe krasitin 750 pemë ulliri në të gjithë tokën e tyre. Tradicionalisht, degët e krasitura digjeshin, duke çliruar dioksid karboni në atmosferë. Me miratimin e teknologjisë së copëtimit, REC Albania vlerëson se shmangen 1.44 metra kub emetime karboni çdo vit.
“Mënyra tradicionale për të ujitur tokën e punueshme ishte përmbytja e saj, dhe mënyra për të menaxhuar pemët e ullirit ishte djegia e tyre. Në botën moderne kjo është mjaft problematike, për shkak të mungesës së ujit ose sepse djegia e degëve të krasitjes së pemëve të ullirit lëshon karbon në atmosferë.” – Mihallaq Qirjo, drejtor i REC Albania
Komuniteti bleu së bashku një makinë copëtuese me kapacitet të lartë, e cila përpunoi degë nga 150 pemë ulliri brenda muajit të parë të funksionimit. Materiali i copëtuar ripërdoret si mbulesë organike, duke ndihmuar në ruajtjen e lagështisë së tokës, uljen e nevojave për ujitje dhe duke vepruar si një pleh natyral me kosto efektive.
Duke pasur parasysh koston në rritje të plehrave kimike komerciale dhe barrën që kjo u shkakton fermerëve, kjo praktikë është veçanërisht e vlefshme. Jo vetëm që ushqen tokën, por gjithashtu zvogëlon avullimin nga toka dhe parandalon emetimet e mëtejshme të karbonit.
Mihallaq Qirjo takohet me komunitetin. Foto: REC Albania
Mbështetja e adaptimit dhe shkallëzimit
REC Albania ka luajtur një rol vendimtar në lehtësimin e adaptimit të këtyre teknologjive duke kryer një vlerësim të plotë të nevojave të komunitetit, duke krahasuar kostot dhe duke identifikuar furnizues të besueshëm vendas. Pjesëmarrja e tyre në Ekspozitën e Mekanizimit Bujqësor në Selanik të Greqisë u lejoi atyre të eksploronin zgjidhje të ndryshme dhe të krijonin lidhje me kompani që ofrojnë si sistemin e avancuar të ujitjes ashtu edhe teknologjitë e copëtimit të ullinjve.
Pas një procesi formal prokurimi, REC Albania siguroi kushte të favorshme për blerjen e makinerive të kërkuara. Duke vepruar kolektivisht, fermerët ishin në gjendje të merrnin pajisje me cilësi të lartë me një çmim më të përballueshëm sesa do të kishin qenë të mundur individualisht.
Nazmi Meti dhe anëtarë të tjerë të komunitetit i admirojnë panelet diellore që janë instaluar. Foto: REC Albania
“Të kuptuarit se si fermerët komunikojnë dhe krijojnë grupe do të na ndihmojë të zhvillojmë atë lidhje në grup dhe ta ndajmë atë teknologji me fermerë të tjerë. Do të na ndihmojë të zgjerohemi duke i zgjeruar këto teknologji te fermerët e tjerë. Ne duam të zgjerohemi në grupe të reja, t'i lidhim fermerët me sektorin financiar dhe të përputhemi me burimet financiare. Kjo do të ndihmojë në përmirësimin e zgjidhjes në një perspektivë më të gjerë.” – Mihallaq Qirjo, drejtor i REC Albania
Ky model bashkëpunues ka krijuar një kornizë që mund të përdoret në nisma të ardhshme, duke mundësuar vendime më të mira për investime dhe duke rritur më tej qëndrueshmërinë e sektorit bujqësor të Shqipërisë. Duke kombinuar njohuritë lokale, veprimin kolektiv dhe inovacionin e synuar, fermerët shqiptarë - të mbështetur nga REC Albania - po demonstrojnë se si komunitetet rurale mund të udhëheqin kalimin drejt një bujqësie më të pastër, më të zgjuar dhe më elastike. Suksesi i tyre është provë se zgjidhjet klimatike mund të fillojnë nga e para.
*
I mbështetur nga kontributet financiare nga Fondi i Përshtatjes dhe Bashkimi Evropian, programi UNDP-AFCIA ka dhënë 44 grante mikro dhe të vogla për organizata të udhëhequra në nivel lokal në 33 vende të botës, duke përshpejtuar zgjidhjet e tyre inovative për të ndërtuar qëndrueshmëri në komunitetet më vulnerabël.
UNDP-AFCIA është një nga dy programet kryesore në kuadër tëTregu i Inovacionit të Përshtatjes (AIM), një platformë strategjike me shumë palë të interesuara që promovon përshtatjen në shkallë të gjerë në nivel lokal. 
Shqip 
English